noarderljocht.com
A Narrative of a Voyage to Spitzbergen in the Year 1613
"A Narrative of a Voyage to Spitzbergen in the Year 1613" is een journaalverslag van de reis van zeven door de Engelse walvisvaarders van Londen naar Spitsbergen in augustus 1613. De reis van de zeven schepen werd gefinancierd door de Muscovy Company, officiëel genaamd "The Fellowship of English Merchants for the Discovery of New Trades". Het journaal wordt toegeschreven aan Robert Fotherby, als ontdekkingsreiziger, schrijver en navigator van 1613 tot 1615 in dienst van de Muscovy Company. Van 1615 tot aan zijn dood in 1646 was hij in dienst van de East India Company.
|
Het journaal bevat gedetailleerde beschrijvingen van de geografie, fauna en weer van de gebieden boven de poolcirkel. Ook wordt uitvoerig de jacht en de verwerking van walvissen en 'zee-beesten' (walrussen) beschreven. Het verhaal is voorzien van een twaalftal aquarellen. Als basis voor de in het Nederlands vertaalde tekst is een door Samuel F. Haven gemaakte transcriptie van de originele tekst. Deze voorzag hij voorts van een introductie, alsmede aantekeningen. Deze transcriptie verscheen voor het eerst in druk bij John Wilson & Son, Boston in 1860. De onderstaande Nederlandse vertaling beslaat de pagina's 63 t/m 74 uit de transcriptie. Hierin wordt beschreven hoe een walvis wordt gevangen en verwerkt. Daarna vertelt Fotherby van een 'zeepaard'. Klik hier voor de Engelse tekst.
Rechts: Op deze aquarel, de eerste van de twaalf in het journaal van Fotherby zijn de belangrijkste dieren op en rond Spitsbergen weergegeven: de ijsbeer, de poolvos en het rendier. In de baai zien we twee walvissen. Onder aan deze pagina staat de volledige fotoverantwoording en de verwijzing naar de digitale versie van het journaal op de website van de American Antiquarian Society.
|
Bron: American Antiquarian Society; Courtesy of the American Antiquarian Society.
|
De wijze van het doden van de Walvis en alle zaken om de Reis te volbrengen
De walvis is een vis, of zeedier, van grote afmeting, ongeveer 60 voet lang en 18 voet dik. Z'n hoofd maakt ongeveer een derde deel uit van z'n gehele lichaam. Z'n 'finnes' (die we in Engeland 'whalebone' noemen), baleinen, groeien in z'n grote mond, ze zitten vast aan de bovenkaak en spreiden zich aan beide kanten van z'n tong, aan beide kanten meer dan 260 van deze baleinen. De grootste bevinden zich in het midden van de mond en de rest wordt, naar voren en naar achteren steeds kleiner in lengte: van 12 voet tot minder van 3 inches (ongeveer 8 centimeter). Z'n ogen zijn niet veel groter dan die van een os en de vorm van zijn lijf is rond met een grote brede staartvin. Deze is zeer stevig gebouwd en wordt daarom gebruikt voor het maken van hakblokken, waarop het spek van de walvis (dat we 'blubber' noemen) in stukken kan worden gehakt.
Zo zijn ook de twee zwemvinnen, die soms ook voor dit doel worden gebruikt.
|
De walvis komt vaak boven water en spuit gewoonlijk 8 tot 9 maal voordat hij weer onder water gaat. Dat spuiten kunnen we al waarnemen, wanneer hij 2 of 3 'leagues' (een league is een landmijl: 1608 meter) van ons af is. Wanneer hij de baaien inzwemt, varen onze walvisjagers hem tegemoet, soms vanaf onze schepen of anders vanaf een plek aan land. We varen met een grote snelheid in onze sloepen naar de plek waar we hem verwachten weer boven te komen.
|
|
Gewoonlijk wanneer ze bij hem in de buurt komen, is hij weer onder water verdwenen en daar een tijdje blijft, voordat hij weer boven komt. Het komt voor, dat ze hem soms al voorbij geroeid zijn. Daarom blijven ze altijd op de uitkijk en zoeken ze naar zijn spoor onder water, dat ze zijn 'wake', (zog) noemen. Of anders zien ze hem wel weer spuiten als hij weer ergens boven water is. Eenmal weer in de buurt, roeien ze vastberaden op hem af, alsof ze met hun sloep op hem willen varen.
Maar, zodra ze dicht genoeg met hun sloep bij hem zijn, werpt de harpoenier, die al op de voorkant van de sloep klaar staat, zijn harpoen met beide handen naar de walvis. Is de walvis geraakt, dan duikt de hij meestal naar beneden en daarom moeten de mannen in de sloep het touw wel 40, 50 of 60 'fathoms' (1 fathom = 6 voet/1,82 meter) laten vieren, ja soms wel 100 fathoms, of meer, wat ook maar nodig is. Aan het andere eind van de harpoen zit het touw bevestigd, dat normaal keurig op de plecht ligt. Ze vieren het uit totdat ze merken, dat hij weer naar boven komt. Dan halen ze het touw in om hem minder ruimte te geven en ook hoe korter, hoe sterker. Wanneer hij vanuit de diepte naar boven komt, dan komt hij niet direct boven, maar zwemt hij weg met onvoorstelbare kracht en snelheid. De sloep achter hem aan, die zo diep in het water wordt getrokken, dat deze net zo goed onder water kan worden getrokken.
Nadat hij hen zo in korte tijd misschien een mijl heeft voortgetrokken, komt hij spuitend boven water. Dan roeien de mannen naar hem toe en steken hem met lange lansen, die speciaal voor dit doel zijn. Dat doen ze zo dicht mogelijk bij zijn zwemvinnen en zo diep onder water als mogelijk is, zodat ze zijn ingewanden kunnen raken.
Maar als hij gewond is, wil hij de speren uit de handen van de mannen wrikken. Soms zijn twee man nodig om de speer uit de walvis te krijgen, daar waar één man hem normaal in de walvis kan steken. En dan slaat hij krachtig met zijn staart, soms raakt hij de sloep en vernield deze, soms raken mannen gewond of slaat hij ze dood. Daarom zijn er altijd wel twee of drie sloepen nodig om de walvis te doden en om de mannen te redden als hun sloep is vernield.
Nadat hij hen zo in korte tijd misschien een mijl heeft voortgetrokken, komt hij spuitend boven water. Dan roeien de mannen naar hem toe en steken hem met lange lansen, die speciaal voor dit doel zijn. Dat doen ze zo dicht mogelijk bij zijn zwemvinnen en zo diep onder water als mogelijk is, zodat ze zijn ingewanden kunnen raken.
Maar als hij gewond is, wil hij de speren uit de handen van de mannen wrikken. Soms zijn twee man nodig om de speer uit de walvis te krijgen, daar waar één man hem normaal in de walvis kan steken. En dan slaat hij krachtig met zijn staart, soms raakt hij de sloep en vernield deze, soms raken mannen gewond of slaat hij ze dood. Daarom zijn er altijd wel twee of drie sloepen nodig om de walvis te doden en om de mannen te redden als hun sloep is vernield.
Als hij eenmaal dodelijk gewond is, dan spuit hij bloed in plaats van water, maar voor hij dood gaat trekt hij de sloepen soms nog wel 3 of 4 mijl van de plek, waar hij als eerste door het harpoen werd geraakt.
Als hij dood gaat, komt zijn buik meestal boven te liggen. De mannen maken dan een touw aan zijn staart vast en slepen hem dan zo naar de schepen. Ze binden hem dan vast aan de achtersteven van het schip, waar hij vervolgens op deze wijze in stukken wordt gesneden: Twee of drie man komen in een boot of sloep aan de zij van de walvis. Een man houdt de boot met een boothaak zo dicht mogelijk bij de vis, terwijl de andere, die of in de boot of op de walvis staat, het spek, dat wij 'blubber' noemen, in vierkante stukken van 3 of 4 voet lang met een groot mes wegsnijdt. Dan om het van het vlees te op te takelen, is er een hijslier, op het verhoogde achterdek van het schip. Aan het eind van een touw zit een ijzeren haak. De haak wordt in het stuk vet of blubber gedaan en met de capstowe op het schip getakeld. De speksnijder met zijn lange mes, haalt het spek van het vlees, net zoals de slager dat bij een varken doet. Wanneer dit klaar is, dan wordt het stuk weer aan de takel naar beneden gelaten in het water gelaten. In het stuk spek is een gat gemaakt, zodat het met een touw kan worden vastgemaakt. Zo doen ze dat met een stuk of 10, 12 stukken, die vervolgens achter een sloep naar de wal worden gesleept.
Als hij eenmaal dodelijk gewond is, dan spuit hij bloed in plaats van water, maar voor hij dood gaat trekt hij de sloepen soms nog wel 3 of 4 mijl van de plek, waar hij als eerste door het harpoen werd geraakt.
Als hij dood gaat, komt zijn buik meestal boven te liggen. De mannen maken dan een touw aan zijn staart vast en slepen hem dan zo naar de schepen. Ze binden hem dan vast aan de achtersteven van het schip, waar hij vervolgens op deze wijze in stukken wordt gesneden: Twee of drie man komen in een boot of sloep aan de zij van de walvis. Een man houdt de boot met een boothaak zo dicht mogelijk bij de vis, terwijl de andere, die of in de boot of op de walvis staat, het spek, dat wij 'blubber' noemen, in vierkante stukken van 3 of 4 voet lang met een groot mes wegsnijdt. Dan om het van het vlees te op te takelen, is er een hijslier, op het verhoogde achterdek van het schip. Aan het eind van een touw zit een ijzeren haak. De haak wordt in het stuk vet of blubber gedaan en met de capstowe op het schip getakeld. De speksnijder met zijn lange mes, haalt het spek van het vlees, net zoals de slager dat bij een varken doet. Wanneer dit klaar is, dan wordt het stuk weer aan de takel naar beneden gelaten in het water gelaten. In het stuk spek is een gat gemaakt, zodat het met een touw kan worden vastgemaakt. Zo doen ze dat met een stuk of 10, 12 stukken, die vervolgens achter een sloep naar de wal worden gesleept.
Daar worden ze een voor een met een kraan tot boven een vat gebracht, waarin het vet, de olie, kan lopen als daar het spek in kleinere stukken wordt gesneden. Terwijl het spek aan de kraan hangt, snijden twee man het spek in kleinere stukken van een voet lengte en een halve voet dik. Deze stukken doen ze dan in het vat. Twee jongens, met vleeshaken, nemen in elke hand zo'n stuk en brengen het bij de 'choppers' (vleeshouwers). Daar doen ze het in tobben of oude vaten, die achter de hen staan. De stukken worden voor de houwers op een plankier gelegd.
Op dezelfde hoogte ligt een sloep, op zo'n twee yards van de oven verwijderd. Op een houten snijtafel, staand naast de sloep, waar de hakblokken, gemaakt van de staartvin (of de zwemvinnen) van de walvis, op komen te liggen. Daarop wordt het spek gelegd, dat de jongens hebben gebracht. Het spek wordt met kleine haken vastgepakt en op het hakblok gelegd, waarna ze met kleine messen het spek in kleine stukken, van ongeveer anderhalve inch in het vierkant, snijden Dan met een soort kolenschop doen ze de blubber in de sloep. Vanuit de sloep wordt het met een grote koperen pollepel in een grote ton gedaan.
Deze ton hangt aan een takel, die tussen de sloep en de kookpot staat. De ton bevat net zoveel blubber als dat er in de kookpot past. Meteen nadat de blubber in de kookpot is gedaan, wordt de ton opnieuw gevuld. Zodra het koken klaar is en de 'frittires' er uit zijn gehaald, wordt er nieuwe blubber in de kookpot gedaan. Deze 'frittires', zoals we ze noemen, zijn kleine stukjes blubber en lijken alsof ze zijn gebakken. Ze worden met pollepels uit de kookpot gehaald en in een mand gedaan, die boven een andere sloep is geplaatst, aan de andere kant van de kookpotten. In de mand koelt het af en de olie loopt in de sloep. In deze sloep komt ook de hete olie uit de kookpotten en wordt daarom steeds half gevuld met water, niet alleen om de olie te koelen, maar ook om het te scheiden van roet en kookresten, die naar de bodem van de sloep zakken. Vanuit deze sloep loopt de olie in een lange goot van hout, waarna het in vaten stroomt. Is een vat vol, dan wordt het afgesloten, gemerkt en weggerold om plaats te maken voor nieuwe vaten. Even verderop wordt het deksel van het vat weer weggehaald om de olie verder te laten koelen. Ondanks dat de sloep half met water is gevuld, is de olie nog erg heet en stroomt ook heet in de vaten. Soms lekken ze of stromen ze over.
Nu iets over de 'finnes', baleinen:
Wanneer de walvis achter het ship, waar hij in stukken wordt gesneden, in het water drijft, wordt zijn hoofd, met daarin zijn tong en baleinen, afgesneden. Met een boot of sloep wordt het hoofd zo dicht mogelijk aan de wal gesleept. Daar laten ze het liggen, totdat het tij weer opkomt, want door het opkomende water, wordt het hoofd hoger op de wal gebracht. Vervolgens wordt het met lieren verder het land op getrokken. Bij laag water komen de mannen dan om de baleinen weg te snijden. Dat doen ze met 'hatchetts' (kleine handbijlen), 5 of 6 baleinen tegelijk. Deze worden dan verder de wal opgebracht en dan met de handbijlen van elkaar gehaald. Ze worden vervolgens op een plankier gelegd, zodat de man op werkhoogte de witte substantie die aan de einden zit, kan wegschrapen. Dat doen ze met de zelfde schraap-ijzers als die de 'coppers' ook gebruiken. Die zijn er erg geschikt voor. Dan worden de baleinen met zand ingewreven om ze van het vet te reinigen, dat erop is gekomen, toen het hoofd naar de wal werd gesleept. Zolang het hoofd van de walvis tijdens het snijden maar onder water blijft, blijven de baleinen schoon, maar eenmaal bij de wal of op het land, kan het vet op de baleinen komen. Er drijft altijd vet in het water.
De baleinen worden gesorteerd en in bundels van tien gebonden, deze worden vervolgens met touw in grotere bundels van 50 gebonden. Aan elk van deze bundel zit een stok, waarop een nummer is aangebracht, evenals het merkteken van de companie. Zo zijn ze klaar voor verscheping.
Wanneer de walvis achter het ship, waar hij in stukken wordt gesneden, in het water drijft, wordt zijn hoofd, met daarin zijn tong en baleinen, afgesneden. Met een boot of sloep wordt het hoofd zo dicht mogelijk aan de wal gesleept. Daar laten ze het liggen, totdat het tij weer opkomt, want door het opkomende water, wordt het hoofd hoger op de wal gebracht. Vervolgens wordt het met lieren verder het land op getrokken. Bij laag water komen de mannen dan om de baleinen weg te snijden. Dat doen ze met 'hatchetts' (kleine handbijlen), 5 of 6 baleinen tegelijk. Deze worden dan verder de wal opgebracht en dan met de handbijlen van elkaar gehaald. Ze worden vervolgens op een plankier gelegd, zodat de man op werkhoogte de witte substantie die aan de einden zit, kan wegschrapen. Dat doen ze met de zelfde schraap-ijzers als die de 'coppers' ook gebruiken. Die zijn er erg geschikt voor. Dan worden de baleinen met zand ingewreven om ze van het vet te reinigen, dat erop is gekomen, toen het hoofd naar de wal werd gesleept. Zolang het hoofd van de walvis tijdens het snijden maar onder water blijft, blijven de baleinen schoon, maar eenmaal bij de wal of op het land, kan het vet op de baleinen komen. Er drijft altijd vet in het water.
De baleinen worden gesorteerd en in bundels van tien gebonden, deze worden vervolgens met touw in grotere bundels van 50 gebonden. Aan elk van deze bundel zit een stok, waarop een nummer is aangebracht, evenals het merkteken van de companie. Zo zijn ze klaar voor verscheping.
Nu nog iets betreffende de 'sea-morse' (door velen genoemd: the 'sea-horse'), dat inderdaad meer lijkt op een beest dan op een vis en dat zowel in de zee als op land kan zijn. Hij is, in omvang, van de zelfde grootte als een os en zijn voorkomen wordt het meest duidelijk in deze tekening:
Deze beesten plegen aan land te gaan op een strand of laaggelegen land, waar de sneeuw dan spoedig smelt of oplost. Daar liggen ze op het zand, dicht bij elkaar, grommend als zwijnen en soms over elkaar heen kruipend en buitelend. Ze gaan nooit ver van het water en daarom vallen de jagers als eerste de dieren aan, die het dichtst bij het water zijn, zodat hun dode lichamen een hindernis vormen voor de anderen om te kunnen ontsnappen. Ze bewegen zich allen naar het water, zonder enige vrees voor een man of een wapen.
Deze dieren worden gedood met lansen voorzien van een brede punt, die een grotere dodelijke wond veroorzaakt en het dier sneller doodt, vooral omdat ze zo dicht bij het water zijn. Ze zijn met velen, op sommige plaatsen liggen er wel 400 tot 500 bij elkaar.
Als het zeebeest eenmaal dood is, worden de tanden uit z'n bovenkaak gehaald en zijn vel, of huid er afgehaald, eerst aan de ene zijde. dan het vet of blubber dat zich tussen de huid en het vlees bevindt. Dan volgt de andere zijde op precies de zelfde wijze. Dan wordt de blubber in een vat gedaan en naar de speksnijders gebracht. Zijn hakken het in kleine stukken en doen het in de kookpotten. Daar wordt het gekookt en de olie vrijkomt.
Deze dieren worden gedood met lansen voorzien van een brede punt, die een grotere dodelijke wond veroorzaakt en het dier sneller doodt, vooral omdat ze zo dicht bij het water zijn. Ze zijn met velen, op sommige plaatsen liggen er wel 400 tot 500 bij elkaar.
Als het zeebeest eenmaal dood is, worden de tanden uit z'n bovenkaak gehaald en zijn vel, of huid er afgehaald, eerst aan de ene zijde. dan het vet of blubber dat zich tussen de huid en het vlees bevindt. Dan volgt de andere zijde op precies de zelfde wijze. Dan wordt de blubber in een vat gedaan en naar de speksnijders gebracht. Zijn hakken het in kleine stukken en doen het in de kookpotten. Daar wordt het gekookt en de olie vrijkomt.
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van het gedigitaliseerde journaal van Robert Fotherby, dat deel uitmaakt van de collectie van de American Antiquarian Society (AAS). Het is in 1814 als een geschenk van John Howland aan de AAS gegeven. De complete verwijzing naar het document in de collectie is:
Robert Fotherby Journal, 1613, Mss folio volumes F, American Antiquarian Society, Worcester MA. Het complete journaal is gepubliceerd in:
Samuel F. Haven, "Voyage to Spitzbergen," Transacations of the American Antiquarian Society, vol. IV, pp. 284-315.
The watercolors appear in Edward Pellham, _Gods power a providence ..._ R. Y[oung] [for?] J. Partridge, 1631.
Op de website van de AAS is de digitale versie van “Narrative of a Voyage to Spitzbergen in the Year 1613: At the Charge of the Fellowship of English Merchants for the Discovery of New Trades, Commonly Called the Muscovy Company. With a Description of the Country, and the Operations of the Whale-Fishery.” in te zien en te downloaden. Klik hier voor het journaal. Een door Samuel F. Haven bewerkte versie is ook als e-book verkrijgbaar.
De hier gebruikte afbeeldingen zijn de in lage resolutie (tot 72 dpi) door de AAS vanuit haar GIGI digitale catalogus beschikbaar gestelde beelden. In de tekst zijn de afbeeldingen voorzien van de door de AAS voorgestelde credit line: "Courtesy, American Antiquarian Society."
Robert Fotherby Journal, 1613, Mss folio volumes F, American Antiquarian Society, Worcester MA. Het complete journaal is gepubliceerd in:
Samuel F. Haven, "Voyage to Spitzbergen," Transacations of the American Antiquarian Society, vol. IV, pp. 284-315.
The watercolors appear in Edward Pellham, _Gods power a providence ..._ R. Y[oung] [for?] J. Partridge, 1631.
Op de website van de AAS is de digitale versie van “Narrative of a Voyage to Spitzbergen in the Year 1613: At the Charge of the Fellowship of English Merchants for the Discovery of New Trades, Commonly Called the Muscovy Company. With a Description of the Country, and the Operations of the Whale-Fishery.” in te zien en te downloaden. Klik hier voor het journaal. Een door Samuel F. Haven bewerkte versie is ook als e-book verkrijgbaar.
De hier gebruikte afbeeldingen zijn de in lage resolutie (tot 72 dpi) door de AAS vanuit haar GIGI digitale catalogus beschikbaar gestelde beelden. In de tekst zijn de afbeeldingen voorzien van de door de AAS voorgestelde credit line: "Courtesy, American Antiquarian Society."