noarderljocht.com
Jektefarts Museum Bodø
|
In juni 2019 opende het Jektefarts Museet in Bodø haar deuren. Het museum vertelt het indrukwekkende verhaal van de kustvaart tussen de noordelijke vissersgemeenschappen en de haven- en handelsstad Bergen. Dat het museum juist hier in Bodø is gevestigd, is niet verwonderlijk. Bodøsjøen was eeuwenlang het administratieve centrum in Nordland, de Pastorie van Bodin was de zetel van de rector in Salten en in Bodøgård was het gouvernement van de regio gevestigd.
|
Deze aquarel van Mathisen uit 1819 toont de omgeving van waar tegenwoordig het Jektfarts Museet is gevestigd, vlakbij de thuishaven van de jekts van Bodin en Bodøgård. Op de afbeelding is Skandsholmen te zien alsmede enkele boothuizen en een afgemeerde jekt. Links op de achtergrond het eerste ziekenhuis in Nordland, de pastorie van Bodin met rechts de kerken van Bodin en Bodøgård. (VRS5110).
|
Anna Karoline
In het museum is de Nordland Jekt 'Anna Karoline' het stralende middelpunt. De 'Anna Karoline' werd in 1876 bij scheepsbouwer Gunerius Brataker in Mosvik (Nord-Trøndelag) gebouwd voor haar drie opdrachtgevers, Arnt O. Eggen uit Mosvik en de van Ytterøy in het Trodheimsfjord afkomstige Oluf Nøst en Ole Vandsvik. De naam van de jekt was een samenstel van de namen van de drie eigenaren.
De 'Anna Karoline is het pronkstuk van het museum. Ze verliet in 1876 als overnaads gebouwde jekt de werf in Mosvik. In haar huidige vorm en staat is haar geschiedenis van talloze reparaties en aanpassingen goed te zien. In 1876 had de 'Anna Karoline' ook nog geen dek over haar ruim. In 1890 liep de jekt in de Kirangrunnen aaan de grond, maar kon naar Trondheim worden gesleept, waar de romp werd gerepareerd en de overnaadse constructie werd deels vervangen door een karveelromp, zoals goed op deze foto is te zien. Binnen in het schip is de originele overnaadse constructie te zien. Toen de 'Anna Karoline' in 1903 een nieuwe eigenaar kreeg, werd een 16 pk Kelvin dieselmotor geïnstalleerd. (VRS5126).
|
In 1916 werd het motorvermogen vergroot door de inbouw van een 30 pk Kelvin. De 'Anna Karoline' maakte zo talloze reizen vanuit Nordland richting de zuidelijke havens, op de heenreis geladen met stokvis, op de terugweg veelal geladen met graan en gebruiksgoederen.
In 1954 werd de 'Anna Karoline' door haar toenmalige eigenaren, J. Angell en Zonen in Hopen, op de Lofoten, verkocht aan het Nordland Museum. In 1959 kreeg de jekt Bodø als thuishaven. 
|
Anna Karoline in cijfers
* volgens opgave van het museum. Dit zeil is niet op de tentoongestelde 'Anna Karoline' aangebracht. De opgegeven afmetingen komen niet overeen met de rechthoekige vorm van het zeil op tekeningen en eerdere foto's van de jekt.
|
De jekt
De jekt is een belangrijk onderdeel van én onlosmakelijk verbonden met de eeuwenoude traditie van scheepsbouw van Noorwegen. Scheepsbouw zit de Noren in het bloed en de lijnen van de jekt gaan terug tot in de Ijzertijd. In de bouw zijn elementen van oudere scheepstypen zoals de 'knarr' en de 'byrðing´. Net als de 'knarr' had de jekt een overnaads gecontrueerde romp. Het grootste verschil met de twee typen is echter de platte spiegel van de jekt.
Het is echter nog onduidelijk wanneer de eerste jekts verschen, vermoedelijk was dit ergens in de loop van de 16e eeuw.
Het is echter nog onduidelijk wanneer de eerste jekts verschen, vermoedelijk was dit ergens in de loop van de 16e eeuw.
|
Kenmerkend voor de jekt is echter de in verhouding tot de lengte de brede romp van het schip. Het is echter niet duidelijk, wanneer dit type schip voor het eerst opdook, maar waarschijnlijk moet dit ergens in de 16e eeuw zijn geweest. In lijn met de schepen van de Vikingen, was de éénmasts jekt getuigd met een rechthoekig hoofdzeil (storseglet) en daarboven een kleiner topzeil (toppseglet), was de romp overnaads (klinkbygde) gebouwd, waarbij de houten planken, ook wel huidgangen genoemd, elkaar overlappen. De bovenliggende plank overlapt de eronder liggende, waarbij de gangen aan elkaar geklonken zijn met koperen of ijzeren. Dit in tegenstelling tot de karveelbouw (kravellbygde) waarbij de planken of delen met de zijkanten stuitend tegen elkaar zijn geplaatst.
Door de huidplanken overnaads te bevestigen verkreeg een schip een uitwendige skeletstructuur met een hoge sterkte bij een relatief laag gewicht. De jekt, waarschijnlijk afkomstig van het Nederlandse 'jacht', was gebouwd om zo veel mogelijk lading te kunnen vervoeren. Wetgeving verbood gewone burgers als boeren en vissers grotere schepen te bouwen. Opvallend aan de jekt is de veel grotere breedte in relatie tot de lengte van het schip. De gebruikelijke lading, stokvis, was weliswaar licht in gewicht, maar groot in volume. De grotere breedte maakte een grotere lading vis mogelijk.
|
In tegenstelling tot de 'knarr' en de 'byrðing´, die zowel een puntige boeg als spiegel hadden, was de spiegel van een jekt afgeplat. Langs de Noorse kust was er een aantal variaties in tuig, zoals in de tekening wordt aangegeven. De Nordland-Jekt was het grootste schip. Zij moesten ook de langste zeereis naar Bergen maken en gevaarlijke wateren zoals bij Folla en Stad doorkruisen. (VRS5133).
|
De handel
Twee maal tijdens de zomer zeilden jekts vanuit het noorden naar de markten in Bergen. Op de eerste reis naar het zuiden, in mei, vervoerden ze meestal leverolie en kuit van de kabeljouw, gezouten haring en gedroogde vis. De vaten olie, kuit en haring lagen onder in het ruim opgeslagen, de lading gedroogde vis daarboven. Voor de tweede zomermarkt werden alle gedroogde vissen van de droogrekken gehaald en naar de markten van Bergen verscheept. Om de lading gedroogde vis tegen water te beschermen, was de lading afgedekt met planken.
In de herfst voeren de jekts naar Trøndelag waar vooral boomstammen en planken werden geladen voor gebruik in de noorderlijker gelegen vissersgemeenschappen. Gedurende de wintermaanden fungeerden vele jekts als bevoorradingschip voor de vissersschepen van de Lofoten.
In de herfst voeren de jekts naar Trøndelag waar vooral boomstammen en planken werden geladen voor gebruik in de noorderlijker gelegen vissersgemeenschappen. Gedurende de wintermaanden fungeerden vele jekts als bevoorradingschip voor de vissersschepen van de Lofoten.
Langs de gevaarlijke kust - van het Hoge Noorden naar Bergen
Pas tegen het einde van het 'jekt-tijdperk' konden de schippers beschikken over redelijk betrouwbare zeekaarten van de Noorse kustwateren. Daarvoor moesten zij het op de 500 zeemijlen lange reis naar Bergen doen op eigen ervaring en kennis. Er waren aan boord nauwelijks navigatiemiddelen voor handen. De schipper moest zijn route goed in z'n hoofd hebben en weten waar er sprake was van gevaarlijke obstakels. Ook een goede kennis van lokale weersomstandigheden en de aanwezigheid van beschutte ligplaatsen bij slecht weer, waren van het grootste belang. De jekts waren niet geschikt voor open zee, zodat de gekozen routes noodgedwongen grotendeels tot vlak onder de kust, tussen eilandjes en rotsen door liepen. Er zijn verhalen opgetekend van schippers, die aan de hand van de tegen de rotsen beukende golven konden bepalen, waar ze precies waren.
|
Met het opkomen van de Middeleeuwse handelssteden elders in Europa, ontwikkelde de havenstad Bergen zich van wat eens slechts een boerderij (Bjørgvin) was, tot een levendige handelsstad, om rond 1300 uit te groeien tot de grootste stad in Scandinavië. Naast het centrum van de handel werd de stad ook politiek en religieus van groot belang, evenals op intellectueel gebied.
Vanuit de vissersgemeenschappen in het noorden werd stokvis naar Bergen verscheept om vandaar door voornamelijk Duitse handelslieden naar Duitsland en verder te worden verhandeld. In 1289 ingevoerde wetgeving stond het de Duitse handelaren niet toe producten rechtstreeks uit noorderlijker gelegen plaatsen te betrekken. Echter door een goede relatie met de zeevaarders uit het noorden waren ze verzekerd van een goede aanvoer van vis, niet in de laatste plaats door de levering van goederen in het jaar voorafgaande aan de uitbetaling in vis in het daarop volgende jaar. Het was een handelsrelatie gebaseerd op wederzijds vertrouwen.
De belangrijkes positie van Bergen was nauw verbonden met de invloed van de de Duitse Hanze, die op haar beurt was gestoeld op verkregen privileges van de Noorse Kroon. De 'Kontore' het machtige verbond van Bergense kooplieden fungeerde in feite als handelskolonie van de Hanzestad Lübeck. Pas na 1600 verminderde de invloed van deze hanzestad op Bergen.
|
Met jekts (hierboven, links) werd de vis vanuit het hoge noorden naar Bergen vervoerd, om vandaar in voor open zee geschikte zeilschepen naar Duitsland en elders te worden verscheept (hieronder). Foto van diorama in het Jektefarts Museet, Bodø.
|
Het Jektefarts museum in beeld...
Bronnen en media
|
Model van een Nordlandsjekt uit de 19e eeuw, tentoongesteld in het Petter Dass Museum in Alstadhaug. Dit type had een gesloten dek, in tegenstelling tot de jekts in de tijd van Petter Dass (ca 1647-1707), toen de jekts nog open schepen waren. (VRS5415).
|
|