noarderljocht.com
Maori en Tasman
Naar het Land van de Lange Witte Wolk
Zo’n 800 jaar voordat de eerste Europeanen voet aan wal zetten, kwamen de ‘Vikingen van de Zonsopgang’ aan op het, naar wordt aangenomen, onbewoonde Noordeiland van Nieuw-Zeeland. Hun nazaten kregen de naam Maori*, hetgeen vertaald kan worden als ‘gewoon volk’.
In wetenschappelijke kringen is er min of meer consensus, dat deze ‘Vikingen' van oorsprong Austronesianen zijn, afkomstig uit Zuidoost-Azië. Daarnaast waren er eerder ook nog theorieën over herkomstgebieden in het Midden Oosten (Egypte en Mesopotamië) en zelfs een theorie, die de herkomst in Zuid-Amerika zocht.
Naar de huidige wetenschappelijke inzichten, op o.a. taalkundig- en archeologisch gebied, ligt een herkomst uit het Polynesische Eilandenrijk meer voor de hand. Belangrijke ontwikkelingen in de bouw van schepen, waaronder de introductie van het zeil en het toepassen van de zogenaamde ‘outriggers’, maakten zeereizen over grotere afstanden mogelijk. Sommige groepen zouden zelfs op Madagaskar zijn aangekomen, anderen meer in het zuidoosten, in wat nu Maleisië is, alsmede de Indonesische en Philippijnse Eilanden.
De Pacifische Austronesianen die hun weg via de Melanesische Eilandengroep vervolgden, bereikten rond 1300 jaar voor het begin van de jaartelling Fiji en Samoa, daarna rond 1100 jaar (voor het begin van de jaartelling) Tonga. Vanuit Oost-Polynesië werd uiteindelijk rond 1250-1300 jaar (na begin van de jaartelling) het Land van de Lange Witte Wolk ‘Aotearoa’ bereikt, het land, dat wij nu kennen als Nieuw-Zeeland. De naam Aotearoa wordt nu doorgaans algemeen gebruikt voor beide hoofdeilanden. Oorspronkelijk was deze naam alleen van toepassing op het Noordereiland, terwijl het Zuidereiland 'Te Waka-o-Aoraki' door de Ngai Tahu iwi genoemd. De Ngai Tahu hebben een speciale band met de Aoraki, de hoogste berg van Nieuw-Zeeland. Aoraki kwam, samen met zijn drie broers in z'n waka vanuit hemelse sferen voor een bezoek aan hun stiefmoeder Papatuanuku. toen ze na het bezoek terug wilden keren, sloeg de waka om. De broers slaagden er weliswaar in op de omgeslagen waka te klauteren, maar de Zuidenwind veranderde hen plots in steen. Tot op de dag van vandaag blijven ze de hoogste bergen van de Zuidelijke Alpen....., waar Aoraki de hoogste is. We kennen deze berg ook als Mount Cook.
In december 1642 dienden de eerste pakeha, de witte mensen, zich aan...........
In wetenschappelijke kringen is er min of meer consensus, dat deze ‘Vikingen' van oorsprong Austronesianen zijn, afkomstig uit Zuidoost-Azië. Daarnaast waren er eerder ook nog theorieën over herkomstgebieden in het Midden Oosten (Egypte en Mesopotamië) en zelfs een theorie, die de herkomst in Zuid-Amerika zocht.
Naar de huidige wetenschappelijke inzichten, op o.a. taalkundig- en archeologisch gebied, ligt een herkomst uit het Polynesische Eilandenrijk meer voor de hand. Belangrijke ontwikkelingen in de bouw van schepen, waaronder de introductie van het zeil en het toepassen van de zogenaamde ‘outriggers’, maakten zeereizen over grotere afstanden mogelijk. Sommige groepen zouden zelfs op Madagaskar zijn aangekomen, anderen meer in het zuidoosten, in wat nu Maleisië is, alsmede de Indonesische en Philippijnse Eilanden.
De Pacifische Austronesianen die hun weg via de Melanesische Eilandengroep vervolgden, bereikten rond 1300 jaar voor het begin van de jaartelling Fiji en Samoa, daarna rond 1100 jaar (voor het begin van de jaartelling) Tonga. Vanuit Oost-Polynesië werd uiteindelijk rond 1250-1300 jaar (na begin van de jaartelling) het Land van de Lange Witte Wolk ‘Aotearoa’ bereikt, het land, dat wij nu kennen als Nieuw-Zeeland. De naam Aotearoa wordt nu doorgaans algemeen gebruikt voor beide hoofdeilanden. Oorspronkelijk was deze naam alleen van toepassing op het Noordereiland, terwijl het Zuidereiland 'Te Waka-o-Aoraki' door de Ngai Tahu iwi genoemd. De Ngai Tahu hebben een speciale band met de Aoraki, de hoogste berg van Nieuw-Zeeland. Aoraki kwam, samen met zijn drie broers in z'n waka vanuit hemelse sferen voor een bezoek aan hun stiefmoeder Papatuanuku. toen ze na het bezoek terug wilden keren, sloeg de waka om. De broers slaagden er weliswaar in op de omgeslagen waka te klauteren, maar de Zuidenwind veranderde hen plots in steen. Tot op de dag van vandaag blijven ze de hoogste bergen van de Zuidelijke Alpen....., waar Aoraki de hoogste is. We kennen deze berg ook als Mount Cook.
In december 1642 dienden de eerste pakeha, de witte mensen, zich aan...........
De VOC naar het Onbekende Zuydland
|
In 1641 kreeg VOC-kapitein Franchoijs Jacobsz. Visscher de opdracht van Gouverneur-Generaal Van Diemen het Terra Australis Incognita, het Onbekende Zuidland, te verkennen en in kaart te brengen. Het Onbekende Zuidland zou een groot continent zijn, dat het zuidelijk deel van de aarde bedekte.
De VOC had al wel eerder schepen naar het Zuidland gestuurd, maar het verwachte continent was niet aangetroffen. In de voorbereidingen voor de expeditie stelde Visscher een aantal mogelijkheden voor. Uiteindelijk koos de VOC-leiding voor een route vanuit Batavia naar Mauritius in de Indische Oceaan om vervolgens in zuidoostelijke richting naar een gebied tussen de 51e en 54e breedtegraad te varen. Zo kon optimaal van de Pasaatwinden gebruik worden gemaakt. |
|
Op 14 augustus 1642 vertrok de expeditie bestaande uit het fluitschip ‘Zeehaen’ en het jacht ‘Heemskerck’ onder leiding van Abel Jansz. Tasman vanuit Batavia. Tasman’s opperstuurman aan boord van de ‘Heemskerck’ was Visscher. Op de ‘Zeehaen’ voer ook handelsman Isaac Gilsemans mee. Hij was bovendien als tekenaar aangesteld om nieuwe gebieden en kustlijnen op te tekenen en in kaart te brengen.
Deel van het diorama in het Abel Tasman Kabinet te Lutjegast in het Westerkwartier van de provincie Groningen, het geboortedorp van Tasman. De Zeehaen (rechts) en de Heemskerck zijn voor anker gegaan.
Vanwege de zware zeegang en het slechte weer, moest de vloot de geplande koers naar het zuid-oosten zodanig aanpassen, dat niet op een breedte van 54° Zuid naar het oosten kon worden gevaren, maar slechts op 43° Zuiderbreedte. Het zou nog tot 24 november 1642 duren, voordat er land in zicht kwam. Het was de zuidwestelijke kust, van het eiland, dat wij nu als Tasmanië kennen. Aan de oostkust van het eiland gingen de twee schepen voor anker en liet Tasman een paal neerzetten met daarin het merkteken van de VOC. Hij noemde het land naar zijn opdrachtgever en doopte het 'Anthoonij van Diemenslandt'.
De reis werd voortgezet en op 13 december kwam opnieuw “een hooch verheven landt” in zicht. Het bleek, dat de vloot vanuit Tasmanië recht op de westkust van het Zuidereiland van Nieuw-Zeeland gevaren. De ‘Heemskerck’ en de ‘Zeehaen’ vervolgden hun weg naar het noorden. Het zou nog vijf dagen duren, voordat er een geschikte ankerplaats voor de vloot was gevonden. Op 18 december gingen de schepen voor anker in wat nu de Golden Bay heet. In het Noorden van het Zuider Eiland woonden diverse stammen van de Te Tau Ihu, waaronder die van de Ngati Tumatakokiri......
De reis werd voortgezet en op 13 december kwam opnieuw “een hooch verheven landt” in zicht. Het bleek, dat de vloot vanuit Tasmanië recht op de westkust van het Zuidereiland van Nieuw-Zeeland gevaren. De ‘Heemskerck’ en de ‘Zeehaen’ vervolgden hun weg naar het noorden. Het zou nog vijf dagen duren, voordat er een geschikte ankerplaats voor de vloot was gevonden. Op 18 december gingen de schepen voor anker in wat nu de Golden Bay heet. In het Noorden van het Zuider Eiland woonden diverse stammen van de Te Tau Ihu, waaronder die van de Ngati Tumatakokiri......
Al snel worden de Nederlandse schepen opgemerkt en wordt er alarm geslagen.
|
Aan land zag men enige tekenen van menselijke bewoning. Hier en daar werd rook gezien, “alwaer van d’Inwoonderen vier gemaeckt wiert”. Hier zagen bemanningsleden van de schepen een dag later voor het eerst Maori, de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland. Op 19 december kwam er een Māori waka aanvaren. Tasman beschrijft ze in zijn journaal: “...van gemeene langhte maer groff van stemme ende gebeente, hun coleur tusschen bruijn ende geel, hadden zwart hair recht boven opde cruijne des hoofts vast gebonden in manieren ende fatzoene als de Japannen achter aen ’t hooft doch wel soo langh ende dijck van haire; waerop een groote dijcke witte veder stont....”. Ook beschrijft hij hun boot: “...twee lange smalle praeuwen aenden ander, waer over eenige plancken ofte ander sittuijch geleijdt was, zulcx dat men boven water onder ’t vaertuijch door sien can hunne pangaijen”.
|
|
De waka voer weer richting kust. Er werd besloten dichter naar de kust te varen want daar was een goede ankerplaats en de bevolking leek vriendschap te zoeken. Opnieuw kwamen er waka’s vanaf de kust naar de twee Nederlandse schepen.
Om onduidelijke reden raakten de Nederlanders en de Māori slaags. Een sloep die van de ‘Zeehaen’ naar de ‘Heemskerck’ voer, werd door een waka geramd. Kwartiermeester Cornelis Joppen werd verschillende keren in zijn nek gestoken en viel overboord. Ook de andere zeelieden werden aangevallen. Drie zeelieden waren meteen dood, een vierde werd dodelijk gewond.
|
Twee waka's varen naar de Zeehaen en Heemskerck.
|
|
De kwartiermeester en de twee andere matrozen zwommen naar de ‘Heemskerck’ en konden levend de snel uitgezette sloep bereiken. Vanaf beide schepen werd nu met geweren en kanonnen op de Māori geschoten. Tasman liet de ankers lichten om zich vervolgens uit de voeten te maken “....alzoo niet conden oordelen hier eenige vruntschap met dit volcq te maecken, noch water off ververzinge te becoomen zoude sijn”. De baai waar de schepen voor anker hadden gelegen, kreeg de naam ‘Mordenaers Baij’.
|
|
Kopergravure van de eerste ontmoeting - foto naar kopergravure in Museum Volkenkunde, Leiden.
Na de harde confrontatie zette de Nederlandse vloot koers naar het noorden en werd de westkust van het Noordereiland van Nieuw Zeeland verkend. Op 4 januari 1643 bereikten de schepen van Tasman en Visscher het meest noordelijke punt van het eiland. Dit punt werd vernoemd naar de vrouw van de Gouverneur-Generaal: Kaap Maria van Diemen (nu Kaap Reinga). In de buurt van deze kaap bleek het niet mogelijk om water in te slaan. Dit werd echter wel noodzakelijk omdat de voorraden begonnen op te raken. Er was behoefte aan nieuw, vers water en vers voedsel. Tasman en zijn mannen zeilden verder en na een aantal weken zeilen, gingen de schepen op 21 januari voor anker bij een eiland dat ze ‘Amsterdam’ noemden. Het was er de ontdekkingsreizigers alles aan gelegen een herhaling van de eerdere gewelddadigheden te vermijden. Klaarblijkelijk overwon de nieuwsgierigheid de angst van de bevolking van het eiland Amsterdam (nu Tongataboe), want spoedig kwam een aantal inwoners op de schepen af en vond er een voorzichtige uitwisseling van geschenken vond plaats. Nadat Tasman had besloten dat er voldoende vers voedsel aan boord was werd er verder gezeild, op zoek naar water. Bij een ander eiland, dat de naam ‘Middelburch’ (nu Eoewa of Eua) kreeg, werd alsnog water ingenomen. Enkele dagen na het verlaten van het eiland, kwamen de ‘Heemskerck’ en de ‘Zeehaen’ in zwaar weer. Harde winden kwamen opzetten, terwijl de schepen zich in de buurt van gevaarlijke riffen bevonden. Op 22 februari kregen de Nederlanders de eerste eilanden voor de kust van Nieuw-Guinea in zicht en op 15 juni 1643 kwamen de schepen uiteindelijk weer terug in Batavia.
|
In januari 1644 vertrokken Tasman en Visscher voor hun volgende expeditie naar het nu niet meer zo onbekende Zuidland. In de Golden Bay keerde de rust terug, nadat de Nederlandse schepen waren vertrokken.
Het leven van de Ngati Tumatakokiri in de Gouden Baai, maar ook van de andere Māori stammen, zou na deze eerste ontmoeting en de latere contacten met Europeanen ingrijpend veranderen. Grote zeemonsters........
Een mogelijke verklaring voor het korte, maar dodelijke gevecht tussen de Maori en de Nederlanders, zou gelegen kunnen hebben in het feit, dat de kustbewoners de twee grote Nederlandse schepen hebben aangezien voor grote gevaarlijke zeemonsters, die de mannen in de waka's zonder enig mededogen zouden verzwelgen..... Op de foto hieronder: In de houtsnede in het Abel Tasman Kabinet in Lutjegast is één van de Nederlandse schepen inderdaad als een gevaarlijk zeemonster uitgebeeld.
|
Het Abel Tasman Kabinet in Tasman's geboortedorp Lutjegast is voor een groot deel gewijd aan zijn ontdekkingsreis naar het 'Onbekende Zuidland'. Bij de ingang is een schitterend diorama geplaatst, waarop de allereerste ontmoeting tussen de Nederlandse zeelieden en de Māori bevolking is uitgebeeld.
In het Golden Bay Museum in Takaka is eveneens ruim aandacht voor de allereerste ontmoeting tussen de inheemse bevolking en de ongenode 'gasten'.
In het Golden Bay Museum in Takaka is eveneens ruim aandacht voor de allereerste ontmoeting tussen de inheemse bevolking en de ongenode 'gasten'.
Het Golden Bay Museum in Takaka.
Golden Bay Museum website
|
website Abel Tasman Kabinet
|
Whakamaharatanga toru rau ma whitu tekau ma rima - Herdenking 375. In 2017 stond men in Nieuw-Zeeland uitgebreid stil bij de 375ste verjaardag van deze eerste ontmoeting tussen Maori en Europeanen. Het logo toont twee manu (vogels) waarbij er één staat voor Mohua (de Maorinaam voor Golden Bay en tevens een vogel) en de andere voor Tasman. In het midden de putatara, symbool voor het conflict tussen land (het mondstuk) en de zee (de schelp), maar verbonden door en pingao als vredesstichter.
* Omwille van de leesbaarheid zijn de letters ā, ī, ō en ū op deze website als a, i. o en u weergegeven. Zodra het lettertype hier beschikbaar komt, worden de letters aangegeven zoals dat hoort.