Er is een tijd geweest, dat ze dood en verderf in grote delen van Noordwest Europa zaaiden, ook in onze kuststreken. De angst voor de Vikingen is verdwenen, de fascinatie voor de woeste mannen uit het Noorden allerminst. Een fascinatie, die misschien ook wel voortkomt uit wederzijdse overeenkomsten tussen Vikingen en Friezen. Als zeevaarders en handelaren waren de twee al nauw verbonden, maar ook op het gebied van taal en cultuur zijn er overeenkomsten.
We reizen af naar de noordelijke Duitse deelstaat Sleeswijk-Holstein, waar nabij de stad Schleswig in de vorige eeuw grootschalige archeologische onderzoeken hebben plaatsgevonden in wat eens de nederzetting Haithabu was, een belangrijke handelsplaats in een netwerk van routes in Noordwest-Europa, die zich verder uitstrekten tot het gebied van de Zwarte Zee en de Middellandse Zee.
Van de oorspronkelijke nederzetting binnen de half-cirkelvormige beschermingswal is een reconstructie van een zevental gebouwen gemaakt, terwijl in het nabijgelegen Haithabu Museum de geschiedenis van de nederzetting in beeld wordt gebracht.
|
Belangrijke handelsroutes en plaatsen van Vikingen. Foto van kaart deel uitmakend van de tentoonstelling 'Wy Vikingen' in het Fries Museum.
|
In de 8e tot en met de eerste helft van de 11e eeuw was Haithabu (Hedeby), strategisch gelegen aan Haddebyer Noor en de Schlei, een belangrijke nederzetting. Op deze plaats is de afstand tussen Oostzee en Noordzee (Husum) met ongeveer 35 kilometer het kleinst. Voor het eerst beschreven in een kroniek in het jaar 804, moet Haithabu rond 770 zijn gesticht. Aan het begin van de 9e eeuw groeide de handelsfunctie van de stad verder uit. Ter bescherming van de stad werd er een half cirkelvormige aarden wal opgeworpen en werd de verdediging van tegen indringers vanuit het zuiden verder naar het westen uitgebouwd met de Danevirke en aanverwante bouwerken. Delen daarvan zijn bewaard gebleven en maken sinds 2018 deel uit van het Werelderfgoed Haithabu. De verdedigingswerken bleken de stad niet te kunnen behoeden voor aanvallen. Vermoedelijk werd de stad in het jaar 1050 bij een slag tussen Koning Harald Hardrada (Harald de Harde) en Sven Estridsson, Koning van Denemarken, grotendeels verwoest. Enkele jaren later, toen Haithabu weer deels was opgebouwd, werd de stad in 1066 opnieuw geplunderd en platgebrand door de Westslaven, uit het gebied tussen de rivieren Elbe en Saale.
|
Haithabu, strategisch aan de Schlei én aan de Ochsenweg van het noorden naar de stad Hamburg. Foto van kaart in Wikinger Museum Haithabu.
|
De archeologische opgravingen in volle gang. Foto op informatiepaneel bij de reconstructie van de nederzetting (geen copyright informatie).
|
Archeologisch onderzoek aan het eind van de 19e eeuw en het begin van de twintigste eeuw onderstreepte de belangrijke functie van Haithabu. De vondst van paalresten van havensteigers én resten van schepen in het water van de Haddebyer Noor in 1949 waren vervolgens aanleiding tot een omvangrijk archeologisch onderzoek, waarbij grote stukken van het zuidelijke deel van de nederzetting zijn onderzocht, evenals een oppervlak van ongeveer 11 hectare van het havenbekken. In 1953 werd daarbij in het water het wrak van een Vikingschip aangetroffen.
Dit wrak kreeg de naam 'Haithabu 1' en delen daarvan zijn nu tentoongesteld in het nabijgelegen museum. Het voorste deel van het schip is daar gereconstrueerd. |
Luchtfoto van Haithabu, met daarop duidelijk te onderscheiden de beboste halve cirkel van de beschermingswal.
|
Hierboven in een detailuitsnede is de reconstructie van een zevental gebouwen van het voormalige Haithabu afgebeeld, met één van de aanlegsteigers aan de oever van de Haddebyer Noor. Beide foto's: Google Earth.
|
In Haithabu zijn bijzonder veel kammen van de zogenoemde drielagenkam gevonden: een getande kam gemaakt van gewei (of been)tussen twee in brons gegoten platen. Kleine pinnen maakten het tot een geheel. De dekplaten waren aan de voorzijde veelal versierd met motieven, die in reliëf waren gegoten. Het feit dat naast dekplaten in Haithabu ook gietmallen zijn gevonden, maakt het, dat deze plaats de tot op heden enige plek is, waar met zekerheid kan worden vastgesteld, dat de kammen hier ook werden vervaardigd. Dat dit type kam ook is gevonden bij terpafgravingen in Aalsum en Groot Ropens (Almenum, bij Harlingen) geeft aan, dat ze niet alleen in het Baltische en Scandinavische kustgebied zijn verhandeld.
|
Vlak bij de oever en aanlegsteiger werd het wrak aangetroffen van een vikingschip van wat nu de 'Haitahabu I' wordt genoemd. Het schip moet rond het jaar 985 in de omgeving van Haithabu zijn gebouwd en het zou heel goed kunnen, dat het ooit deel uit gemaakt had van de vloot van Koning Harald Blauwtand (ook Harald de Goede of Harald Gormsson). Hij was koning van Denemarken van circa 958/964 tot 985/987) en van Noorwegen (van circa 970 tot ongeveer 975).
Het schip had een lengte van 31 meter en een maximale breedte van 2,70 meter. Het was ooit uitgerust met 30 paar roeiriemen en de bemanning bestond mogelijk uit meer dan zeventig personen. Rond het jaar 1000 CE brandde het schip aan één van de aanlegsteigers uit en zonk in het ondiepe water naar de bodem. Nog bruikbare resten werden later in de Vikingtijd geborgen, maar veel is in de tijd daarna verloren gegaan, daarmee ook aanwijzingen voor de exacte bouwwijze en de aard van de ornamenten. Een reconstructie van de steven is daardoor niet goed mogelijk, maar het zou goed kunnen, dat die was voorzien van een drakenkop.
Schets van een oorlogsschip. Dit type schip, waar plaats was voor wel 120 man, was niet alleen snel en wendbaar, maar mede door de geringe diepgang ook zeer geschikt om landingen op de kust te maken (DSCN1750).
|
Eén van de pronkstukken van de tentoonstelling 'Wy Vikingen' was de reconstructie van de Skuldelev 5 door leerlingen van de opleiding Maritieme Techniek van ROC Friese Poort in Sneek.
Resten van dit schip werden, samen met andere wrakken in 1959 gevonden bij Peberrenden in het Roskilde Fjord ter hoogte van Skuldelev in Denemarken. De Skuldelev 5 werd tussen de jaren 1024 en 1030 gebouwd en heeft een lengte van 17,30 meter en een breedte van 2,47 meter. Het relatief kleine oorlogsschip (een snekkja) bood plaats aan 26 roeiers. Opmerkelijk is, dat het hout dat voor de bouw van de Skuldelev 5 werd gebruikt, afkomstig was van een ouder schip (RDV6247). Kijk hier voor meer over de Skuldelev 5 op de website van het Vikingeskibsmuseet in Roskilde. |
De tentoonstelling 'Wy Vikingen' in het Fries Museum (van 19 oktober 2019 tot 15 maart 2020) zette de fascinatie voor de Vikingen in de schijnwerpers. Het bijbehorende boek biedt een schat aan informatie over deze onverwachte en zeker ongenode broeders uit het Noorden. Wy Vikingen..., Friezen en Vikingen in het kustgebied van de Lage Landen, onder redactie van Marlies Stoter en Diana Spiekhout, Uitgeverij Waanders, Zwolle/Fries Museum, Leeuwarden, 2019.
ISBN 978 94 6262 266 1. |
|
Gemakkelijk zoeken op Noarderljocht.....
|