Jan-van-gent

De Jan-van-gent (Morus bassanus) is niet alleen een sierlijke vliegenier, maar  wekt vooral bewondering en ontzag vanwege zijn pijlsnelle duikvluchten van grote hoogte.
 
De vogel is een bekende verschijning boven de wateren van Noord-west Europa en Noord Amerika, maar ook aan de andere kant van de wereld is deze imposante zeevogel te aanschouwen. In de kustgebieden van Australië en Nieuw-Zeeland betreft het de Australische of Australazische Gent** (Morus serrator), in de kustwateren van Zuid Afrika en Namibië de Kaapse Gent (Morus capensis). 
​
In tegenstelling tot de Morus bassanus en serrator staat de Morus capensis op de IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources) Rode Lijst aangegeven als kwetsbaar. De kolonies op de eilanden voor de Afrikaanse kust zijn in de periode van 1955 tot 2005 met maar liefst 44% afgenomen.

Frysk
Maori
Nordfriisk
Scots Gaelic*
Eirinn Gaelic
Cymreag
English
Deutsch
Dansk
Nynorsk

Gint
Takapu
Jan faan Gent
Sùlaire
Ganainéad
Hugan
Gannet
Baßtölpel
Sule
Havsule

* Op de Schotse eilanden Shetland en Orkney kent men de Jan-van-gent als de Solan (Goose) en Sula. Een iets minder vaak voorkomende en daardoor ook weinig gebruikte naam is Solant bird.
 Het kuiken van de Jan-van-gent kent men hier onder de naam Guga. Dat geldt ook voor het vlees van het kuiken.
** De naam Pacifische Gent wordt minder vaak gebruikt. In Nieuw-Zeeland is de vogel vooral bekend onder zijn Maori-naam: Takapu.

Een sierlijke en krachtige vogel

Een Gent, of het nu de Noordelijke of de Australische óf de Kaapse betreft, is zonder meer een indrukwekkende verschijning, waarbij de zwarte vleugeltips van de volwassen vogels, evenals hun okergele kop de belangrijkste kenmerken vormen. Het wit-zwarte verenkleed wordt pas in het vierde levensjaar verkregen, maar kan zelfs tot in het zesde levensjaar duren. Buiten het broedseizoen is het geel van de kop doorgaans fletser van kleur. Opvallend is ook de helderblauwe ring rond de ogen.
Een volwassen vogel meet van snavel tot staart tussen de 90 en 100 centimeter en heeft een 'spanwijdte' van 170 tot 180 centimeter. Het gewicht varieert van 2,5 tot 3 kilo, maar kan gedurende het broedseizoen beduidend minder zijn.

Morus serrator

Morus bassanus

De uiterlijke verschillen tussen de drie soorten zijn gering. De Australische Gent onderscheidt zich van de Noordelijke door de zwarte pennen in het midden van de staart. De Kaapse Gent heeft meer zwart op de vleugels, een zwarte rand langs de gehele vleugel, maar belangrijkste verschil is de zwarte staart. De kuikens van de drie soorten zijn niet of nauwelijks van elkaar te onderscheiden. Opvallend is de donkergrijze tot zwarte snavel waarmee de jonge vogels uit het ei komen. De kemerkende blauwe oogringen ontbreken nog en het dons aan bovenzijde van het lichaam is grijs-wit tot zwart, soms ook tekenend naar het bruine. Dit is voornamelijk het geval bij de Australische Gent. Borst en buik zijn bedekt met wit dons. Naarmate het dier ouder wordt, verschijnen er meer witte veren.

Leefomgeving

Jan-van-genten brengen nagenoeg hun hele leven op en aan zee door. Ze broeden doorgaans op smalle richels van steile kliffen, in zeer grote kolonies, waarbij het nest van een ander Gentenpaar zich nét buiten snavelbereik van een ander paar bevindt. In veel gevallen wordt vooral op eilanden gebroed, hoewel ook onbereikbare kliffen aan het vaste land niet onbenut blijven. Maar ook hier bevestigen uitzonderingen de regel. De kolonie van de Farewell Spit bevindt zich in het duingebied, die van Cape Kidnappers op een nagenoeg vlak stuk onbegroeid zandsteenklif op zo'n 30 meter boven de zee.

Op een paar kilometer ten oosten van de Farewell Spit Lighthouse bevindt zich de Gentenkolonie. De vogels nestelen er in de duinen van deze bijna 40 kilometer lange zandtong aan de noordpunt van het Zuidereiland van Nieuw-Zeeland. Net als op zee, zijn de vogels binnen drie à vier vleugelslagen los van het zand. 
Er nestelen tegenwoordig rond de 3000 Jan-van-genten op de Spit tegen nog geen 150 in 1983.


meer over de Farewell Spit

Hoog op de zandsteenrotsen van Cape Kidnappers, ten oosten van de stad Hastings op het Noordereiland van Nieuw-Zeeland, is een nagenoeg vlak en vrijwel onbegroeid plateau, bedekt met honderden nesten.

De kolonies van Muriwai (Nieuw-Zeeland) en Bass Rock (Schotland) maken gebruik van steile kliffen.
Een vergelijkbare plek hebben de kolonies op de Herma Ness (Unst, Shetland), Noss (Shetland), the Noup (Westray, Orkney), maar ook de Jan-van-genten op de Bempton Cliffs in Yorkshire nestelen op smalle richels van de kliffen, hoog boven het water van de Noordzee.
Dit geldt ook voor de Ijslandse kolonies.


meer over Muriwai en Bass Rock

Voedsel uit de zee

Het is bijna vanzelfsprekend, dat een dier, dat praktisch z'n hele leven boven en op zee leeft, afhankelijk is van voedsel, dat de zee hem biedt. Dat is bij de Jan-van-gent niet anders. Het voedsel van de Jan-van-Gent bestaat uit vissoorten als haring, makreel en wijting. Vissen tot zo'n 30 centimeter in lengte worden op de voor de Gent zo kenmerkende wijze uit de zee gevangen. Zeker wanneer een kuiken groot gebracht wordt, lijkt het er op, dat Genten de voorkeur geven aan deze wijze van vangst, die aanzienlijk meer energie en kracht kost, dan de 'makkelijke' manier. Net als meeuwen volgen Genten vissersboten en laten zich graag trakteren op ongewenste bijvangst of visafval. Omgekeerd maken vissers sinds mensenheugenis dankbaar gebruik van de visopsporingstechnieken van de Gent. Daar waar de Jan-van-gent in de lucht is, daar is de vis; daar waar het visserschip vaart, daar is een 'makkelijke' hap.

In tijden van voedselschaarste is de Gent minder kieskeurig en verdwijnt nagenoeg al het behapbare voedsel, vis en schaaldieren, in z'n keel. Het visafval, dat door vissers overboord wordt gezet, verdwijnt eveneens als sneeuw voor de zon.
Het is deze eigenschap, die in de visserswereld het gezegde "he's a gannet..." heeft doen ontstaan. Een visser, die alles naar binnen schrokt wat hem voor de neus wordt gezet. Ook wordt de benaming gebruikt voor gierige personen....

Jan-van-gent als delicatesse

De tijden dat er in de vissers- en eilandgemeenschappen op relatief grote schaal genten werden gegeten is al lang voorbij. Dat geldt ook voor de eieren.

Op de Britse Eilanden is er nu nog 'slechts' één plaats, waar jaarlijks bij wijze van traditie jonge gentenkuikens worden gevangen. 
Een klein aantal vissers van Niss op Lewis, het noordelijkste eiland van de Buiten Hebriden (Outer Hebrides) heeft een speciale vergunning ieder jaar 2000 kuikens op o.a. de Sula Sgeir te vangen. 

De Guga, zoals het kuiken in het Schots Gaelic wordt genoemd, geldt als een delicatesse. Tot aan 1885 werd deze op redelijk grote schaal in Schotland geserveerd en geconsumeerd. In oktober 2010 ontstond er nogal wat commotie toen een restaurant in Aberdeen Guga op het menu zette. 

lees meer over deze traditie.